Μικροβίωμα: Ο καθοριστικός του ρόλος στην υγεία των γυναικών

Η ραγδαία πρόοδος που έχει επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια στο χώρο της μοριακής βιολογίας και οι εξελίξεις στις τεχνικές αλληλούχησης των μικροβιακών γονιδιωμάτων έδωσαν νέα στοιχεία για τον ρόλο των μικροβίων στην υγεία και στη νόσο, με αποτέλεσμα ένας αυξανόμενος αριθμός ασθενειών να έχει χαρακτηριστεί από μοναδικές αλλαγές στη σύνθεση και τη λειτουργικότητα των μικροβίων τους. Το σύνολο αυτών των μικροοργανισμών (ευκαρυωτικοί, αρχαία, βακτήρια και ιοί), η γενετική πληροφορία που φέρουν και το περιβάλλον στο οποίο αλληλεπιδρούν αποτελεί το ανθρώπινο μικροβίωμα.

Ειδικότερα, η ανάπτυξη ταχύτερων και πιο εξελιγμένων μεθόδων προσδιορισμού της αλληλουχίας του DNA (πχ. αλληλούχηση νέας γενεάς και ειδικά συστήματα βιοπληροφορικής), έχει επιτρέψει τη μελέτη των μικροβιακών πληθυσμών κατευθείαν από το περιβάλλον τους χωρίς την ανάγκη καλλιέργειας και απομόνωσης.

Παράλληλα νέα δεδομένα έρχονται στο φως και παλιές γνώσεις και αξιώματα καταρρίπτονται!

Ένα από αυτά αφορά στο περιβάλλον του ενδομητρίου και είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Μέχρι πρόσφατα ( λοιπόν ) , το περιβάλλον του ενδομητρίου θεωρούνταν στείρο μικροβίων. Η μητρική κοιλότητα δηλαδή , η οποία «φιλοξενεί» το έμβρυο χαρακτηριζόταν από απουσία βακτηρίων. Γνωρίζουμε πλέον, με αποδείξεις, ότι το ενδομήτριο διαθέτει χλωρίδα και το μικροβίωμά του διαχωρίζεται σε συγκεκριμένα προφίλ ανάλογα με την παρουσία ή μη, κυρίως του γένους των Γαλακτοβακίλλων. Συγκεκριμένα το μικροβίωμα του ενδομητρίου χαρακτηρίζεται ως:

LD (Lactobacillus-dominant) στο οποίο επικρατεί το συγκεκριμένο γένος σε ποσοστό>90% και το οποίο θεωρείται το ευνοϊκό προφίλ μικροβιώματος.

NLD (non Lactobacillus-dominant) στο οποίο η παρουσία του γένους των Γαλακτοβακίλλων σε ποσοστό<90% συμβάλει στη διαμόρφωση δυσβιωτικού περιβάλλοντος στην περιοχή.

 Άλλες οικογένειες και γένη βακτηρίων που ανευρίσκονται και εν δυνάμει συμμετέχουν στο μικροβίωμα του ενδομητρίου, είναι τα Bifidobacterium, Gardnerella, Prevotella, Atopium, Clostridium και το γένος των Streptococcus.

Σημαντικό ρόλο επίσης κατέχει και ο βαθμός ποικιλομορφίας του μικροβιώματος (a- diversity) μιας κι ένα ευνοϊκό μικροβιακό περιβάλλον στην περιοχή του ενδομητρίου, χαρακτηρίζεται από χαμηλού βαθμού ποικιλομορφία.

Ο ρόλος αυτών των μικροοργανισμών είναι εξαιρετικά σημαντικός τόσο για την επιτυχημένη εμφύτευση του εμβρύου, όσο και για την ομαλή εξέλιξη της εγκυμοσύνης , καθώς το φυσιολογικό μικροβιακό περιβάλλον της μήτρας, εξασφαλίζοντας αρμονικές συνθήκες, ευνοεί την εμβρυομεταφορά κι εμφύτευση. Σε αντίθετη περίπτωση ( δυσβιωτικό περιβάλλον ), ο κλινικός ιατρός καλείται να συστήσει την κατάλληλη αντιβιοτική και προβιοτική – πρεβιοτική αγωγή.

Εκτός αυτών, πολλα είναι τα νεότερα δεδομένα και για το μικροβίωμα του κόλπου των γυναικών. Είναι πλέον αποδεδειγμένο, από πολλές διεθνείς μελέτες μεγάλων εξειδικευμένων κέντρων στις οποίες συμμετέχει και το εργαστήριό μας, το κολπικό μικροβίωμα εκείνο, που οδηγεί σε υψηλότερα ποσοστά λοιμώξεων στην περιοχή του κόλπου και προδιαθέτει για την εμφάνιση κακοήθειας στην περιοχή. Συγκεκριμένα, ένας φυσιολογικός πυρήνας κολπικού μικροβιώματος εξαρτάται αρχικά τόσο από το ποσό των Γαλακτοβακίλλων του κόλπου, όσο και από το συγκεκριμένο είδος των βακτηρίων αυτών (L. Crispatus, L. Gasseri, L. Inners, L. Gensenii).

Το γένος των Γαλακτοβακίλλων είναι ένα ταξινομικά περίπλοκο γένος, το οποίο περιλαμβάνει πάνω από 170 είδη. Ο ρόλος τους στη διατήρηση της υγείας στην περιοχή του ενδομητρίου είναι κομβικός, μιας και αποτελούν ουσιαστικά την πρώτη γραμμή άμυνας. Συμμετέχουν στο σχηματισμό biofilms και κατ’επεκταση στη δημιουργία φραγμών μέσω της προσκόλλησής τους στο βλεννογόνο και στην παραγωγή προστατευτικών πεπτιδίων και μεταβολικών προϊόντων, κυρίως γαλακτικού οξέος, απαραίτητου για την όξυνση του περιβάλλοντος της περιοχής του ενδομητρίου. Επιπλέον ελέγχουν τα βακτήρια που μεταβαίνουν από τον τράχηλο στη μήτρα κι επάγουν την κινητικότητα του σπέρματος.

 Επομένως ο προσδιορισμός του κολπικού μικροβιώματος σε μια γυναίκα, μπορεί να δώσει πληροφορίες τόσο σχετικά με την ευαισθησία της σε συχνές λοιμώξεις στην περιοχή, δηλ κολπίτιδες, όσο και σχετικά με την προδιάθεσή της για την εμφάνιση καρκίνου.

Η ταυτοποίηση και η μελέτη του μικροβιώματος βασίζεται στην αλληλούχιση του γονιδίου 16srRNA, με τεχνικές αλληλούχισης νέας γενεάς -Next Generation Sequencing (NGS). Το συγκεκριμένο γονίδιο είναι παρόν σε όλα τα βακτήρια και διαθέτει τόσο σταθερές όσο και μεταβλητές περιοχές (V1-V9) με την βοήθεια των οποίων γίνεται ο ταξινομικός χαρακτηρισμός των βακτηρίων από το επίπεδο φύλου έως το επίπεδο γένους αυτών. Το είδος του δείγματος είναι είτε κολπικό επίχρισμα, είτε Βιοψία ή υγρό ενδομητρίου και η λήψη του πραγματοποιείται χρησιμοποιώντας το κατάλληλο κιτ συλλογής.

Βιβλιογραφία

1. Moreno I, Codoñer FM, Vilella F, Valbuena D, Martinez-Blanch JF, Jimenez-Almazán J, Alonso R, Alamá P, Remohí J, Pellicer A, Ramon D, Simon C. Evidence that the endometrial microbiota has an effect on implantation success or failure. Am J Obstet Gynecol. 2016 Dec;215(6):684-703. 2. Toson B, Simon C, Moreno I. The Endometrial Microbiome and Its Impact on Human Conception. Int J Mol Sci. 2022 Jan 1;23(1):485.